همایش تهدیدات اکولوژیک آبزیان مهاجم

صبح روز سه شنبه دهم اسفندماه همایش تخصصی تهدیدات اکولوژیک آبزیان مهاجم با تاکید بر تیلاپیا در سالن سمینار دانشکده کشاورزی دانشگاه زنجان با حضور برخی از مسئولین، دانشجویان و فعالان محیط زیست برگزار گردید.

این همایش تخصصی با همکاری مشترک گروه علوم محیط زیست دانشگاه زنجان، اداره کل محیط زیست استان، انجمن توان افزایان زندگی سبز (نمایندگی استان زنجان) و انجمن علمی محیط زیست دانشگاه زنجان انجام پذیرفت.

دکتر اصغر عبدلی، دانشیار پژوهشکده علوم محیطی دانشگاه شهید بهشتی تهران که سالیان متمادی در حوزه اکوسیستم‌های آبی کشور و ماهیان تحقیق و مطالعه کرده و صاحب آثار ارزشمندی نیز در این زمینه است، یکی از مهمان‌های این همایش بود که در خصوص گونه‌های غیربومی توضیحاتی را ارائه کرد.

گونه غیر بومی

دکتر عبدلی گونه غیربومی را گونه‌ای خارج از زیستگاه پراکنش طبیعی آن عنوان کرد که به علت توانایی رشد و تولید مثل سریع، تولیدمثل در سنین پایین، قدرت پراکنش زیاد، تحمل شوری و دمای بالا و دامنه منابع گسترده غذایی، این توانایی را کسب کرده است.

به عقیده این دانشیار دانشگاه، اثرات گونه‌های غیربومی فقط محدود به یک گونه خاص و قسمتی از یک اکوسیستم نمی‌شود بلکه ابعاد آن بسیار وسیع است. بنابراین بررسی و مطالعه این گونه‌ها به دلایل مختلف حائز اهیمت است. به عنوان مثال ۸۰ درصد گونه‌های در خطر انقراض از رقابت با گونه‌های غیربومی یا شکار شدن توسط آن‌ها رنج می‌برند. همچنین بر اساس تحقیقات انجام گرفته، خسارت گونه‌های غیربومی در ایالات متحده ۱۳۸ میلیارد دلار در سال برآورده شده است. از طرفی اثرات تجمعی دو یا چند گونه غیربومی در یک منطقه می‌تواند باعث انقراض بسیاری از گونه‌ها شود و از همه این‌ها فاجعه بارتر این که حذف گونه‌های مهاجم در اغلب مواقع (۹۰درصد) غیر ممکن بوده و تهدیدی بزرگ برای اقیانوس‌ها هستند.

دکتر عبدلی به عنوان مثالی در خصوص گونه‌های مهاجم از گیاه آزولا در مناطق شمالی ایران یاد کرد که این گیاه در ابتدا با نیت خیر وارد کشور شد تا حاصلخیزی مزارع برنج را از طریق تثبیت ازت بالا ببرد اما در حال حاضر این گیاه بلای جان تالاب انزلی شده و با گذشت ۳۰ سال هنوز هیچ کار موثری برای از میان بردن این مشکل صورت نپذیرفته. از جمله ویژگی‌های آزولا که باعث برتری آن در محیط‌های آبی کشورمان شده می‌توان به توانایی این گیاه در افزایش ۲ برابری بیومس آن در مدت ۳ الی ۵ روز اشاره کرد. با این وجود در کشور انگلستان مرکزی تخصصی وجود دارد که بر روی گیاه آزولا تحقیقات می‌کند و موفق شده برای نابودی آزولا به روش بیولوژیک از نوع خاصی سوسک استفاده کند که بهره گیری از آن برای تالابی به وسعت تالاب انزلی بسیار پر هزینه خواهد بود.

دانشیار پژوهشکده علوم محیطی دانشگاه شهید بهشتی بیشترین تراکم و اثرات منفی گونه‌های غیربومی را در حوزه جنوبی دریای خزر و استان خوزستان عنوان کرد که ۶۰ الی ۷۰ درصد ماهی‌های آب شیرین ایران را در خود جای داده است و یکی از عوامل این تراکم، افزایش فعالیت‌های آبزی پروری در این مناطق است.

گونه مهاجم تیلاپیا

دکتر عبدلی در ادامه به موضوع ماهی تیلاپیا پرداخت و ضمن ارائه اطلاعات کلی در خصوص ویژگی‌های ظاهری این گونه مهاجم به آب‌های ایران، منشاء آن را از آفریقا عنوان کرد.

وی با اشاره به برخی ویژگی‌های رفتاری تیلاپیا همچون نگهداری تخم‌ها و لاروها در دهان، که باعث بقا و گسترش آن در محیط‌های آبی می‌شود، تاکید کرد که هیچ یک از گونه‌های بومی ایران (به جز یک گونه) از این ویژگی برخوردار نبوده و همین عامل اساسی برای بقای این ماهی است.

دکتر عبدلی ماهی تیلاپیا را یک آفت خواند و افزود: تیلاپیا را در بیش از ۱۰۰ کشور پرورش می‌دهند و در اکثر این کشورها مشکلاتی را از قبیل اختلال در سیستم آبرسانی، کاهش کیفیت محل‌های تکثیر قابل دسترس، آسیب به زیستگاه‌ها، رفتارهای تهاجمی نسبت به سایر ماهی‌ها، نابودی فعالیت‌های پرورش ماهی و همچنین کاهش گرایش مردم به تفرج‌های آبی در اثر مرگ و میر سایر ماهی‌ها به وجود آورده است.

به گفته این دانشیار دانشگاه، بسیاری از سازمان‌های بین المللی در حوزه محیط زیست از جمله IUCN این گونه را به عنوان «مهاجم» معرفی کرده‌اند.

دکتر عبدلی در ادامه خاطرنشان کرد: اما در این بین عده‌ای موافق پرورش این گونه هستند و از آن به عنوان گونه‌ای سبز یاد می‌کنند. این دسته معتقدند این ماهی می‌تواند جزو ذخایر ژنتیکی شده و از این رو باعث افزایش ذخایر ژنی کشور گردد. حتی می‌تواند به حذف آلودگی آب کمک کرده و به شمار حلقه‌های زنجیره غذایی اضافه کند. این افراد با اشاره به میزان پرورش این ماهی در سطح جهان که شامل بیش از ۱۰۰ کشور از جمله ایالات متحده می‌شود در تلاش هستند تا حقانیت خود را به اثبات برسانند. عده‌ای دیگر از این گروه نیز معتقدند می‌توان در استان‌های مرکزی کشور که به رودخانه‌های طبیعی راهی نداشته باشد اقدام به تکثیر و پرورش این ماهی کرد و برخی نیز پا را فراتر گذاشته و مدعی شده‌اند که پرورش تیلاپیا از منظر ارزیابی محیط زیست نیز مورد تایید است.

دکتر عبدلی با اشاره به پروتکل آمریکا-کانادا-مکزیک، ارزیابی محیط زیستی را برای گونه‌های وارداتی جایز ندانست و به جای آن ارزیابی ریسک را برای این منظور پیشنهاد داد که این ارزیابی ریسک از فرمول پیامدهای استقرار ضرب در احتمال استقرار به دست خواهد آمد.

قزل اوزن روزگار خوشی ندارد

عضو هیات علمی پژوهشکده علوم محیطی دانشگاه شهید بهشتی در خصوص وضعیت محیط‌های آبی استان زنجان نیز از شرایط بحرانی رودخانه قزل اوزن و ماهی‌های آن یاد کرد که در گذشته تعداد گونه‌های ماهی آن از جمله ماهی زردک بسیار فراوان بود اما در حدود ۴ الی ۵ سال پیش که از این رودخانه نمونه برداری شد، علاوه بر کاهش محسوس حجم آب و به تبع آن افزایش شوری رودخانه، تعداد این گونه و بسیاری از گونه‌های بومی دیگر نیز به شدت کاهش یافته است. وی از جمله عوامل اصلی ایجاد این فاجعه اکولوژیک را برداشت بیش از حد آب، ساخت سد و توسعه بی‌رویه باغات زیتون عنوان کرد و نابودی و مرگ رودخانه را مساوی با مرگ اکوسیستم برشمرد.

وضعیت نابسامان اکوسیستم‌های آبی

دانشیار دانشگاه شهید بهشتی ضمن هشدار به حاضرین در خصوص وضعیت نابسامان اکوسیستم‌های آب شیرین ایران که بسیاری از آن‌ها به طور کلی تخریب شده و بسیاری دیگر نیز در خطر است، توجه به اصل احتیاط را عاملی کلیدی عنوان کرد و گفت: آبزی پروری سازگار با محیط زیست، منتج به آبزی پروری پایدار خواهد شد.

دکتر عبدلی در پایان به اهمیت ارتباط با رسانه‌ها در خصوص نشر مطالب محیط زیستی اشاره کرد و افزود: من معتقدم برای صیانت از محیط زیست باید زیاد گفت و زیاد نوشت.