اصول طراحی و ساخت مجسمه‌های سبز زنده (توپیاری)

غزال بجستانی مقدم، دانشجوی دکتری تخصصی منابع طبیعی- جنگلداری

واحد علوم و تحقیقات – دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست

رئیس هیات مدیره انجمن توان افزایان زندگی سبز (اتازیس)

 

چکیده:

هنر توپیاری یا هنر آفرینی به وسیله  هرس کردن درختان، فنی است که از گذشته های دور تا کنون مورد توجه بوده است و امروزه در بسیاری از نقاط جهان، هنرنمایی می‌کند و آنچه که در این ترکیب علم و فن و هنر مهم است، دستیابی به منطق رشد گیاه و آرایش هدفمند آن (منظور طرح کاشت) برای آفرینش زیبایی با حفظ هویت اکولوژیک آن می باشد. در این مقاله، به معرفی انواع روشهای ایجاد توپیاری و معرفی گیاهان مناسب، بررسی اصول لازم برای شاخص کردن گیاه و ضروریات و اقدامات امنیتی لازم پرداخته شده است همچنین با بررسی نمونه های خاصی از پارکهای توپیاری در جهان، زمینه ای برای الهام گرفتن و استفاده مناسب تر از این علم و فن و هنر در جهت ایجاد پارکهای توپیاری در ایران فراهم شده است.

واژگان کلیدی: توپیاری،گیاهان مناسب، انواع روشهای توپیاری،اقدامات ایمنی، پارک توپیاری

 

مقدمه
وجود پوشش سبز زیبا در محیط، همواره روح بخش فضای سرد و الهام بخش زندگی است.

انسان همیشه به سوی طبیعت پناه برده است و علاوه بر تفریح و تفرج، غرق در زیبایی طبیعت می شود و به دور از هر دغدغه فکری به آرامشی دلپذیر دست می یابد.

طراحی فضای سبز همواره، باید مبتنی بر راحتی، زیبایی، دوام و صرفه اقتصادی باشد. طراحی منظر به عنوان بخشی از طراحی فضای شهری، با بهبود کیفیت کالبدی محیط زیست سر و کار دارد. هر فضای سبزی جزیی از شهر محسوب می شود، از سوی دیگر هر فضای سبز، به خودی خود یک کل است که از ترکیب المان‌های مختلف تشکیل می‌شود (شیراوند، ۱۳۹۰). در این مقاله به بررسی هنر توپیاری که هنرآفرینی به وسیله هرس‌کردن درخت، درختچه و بوته، به منظور تزئین باغ، است پرداخته شده است.

     تصویر- ۱- نمونه هایی از توپیاری سنتی

تاریخچه توپیاری ، هنر ساختن مجسمه زنده در جهان

توپیاری برگرفته از یک واژه لاتین به معنای باغ‌ها و مناظر زینتی است توپیاری یا مجسمه سازی زنده یا شکل سازی، ریشه در تاریخ هنر ایتالیایی ها دارد در این فن هنری، گیاه را بصورت حیوانات، میز،  نیمکت یا اشکال هندسی (کروی، مخروطی، هرمی، مکعبی) در می آورند به همین دلیل به این کار مجسمه سازی زنده نیز می‌گویند (elliott, 2000). توپیاری در طی دوره های مختلف مورد توجه و همچنین بی توجه ای قرار گرفت، دوره های مهم آن به شرح ذیل می باشد:

–   قدیمی ترین اسناد مربوط به توپیاری به سالهای ۲۳ تا ۷۹ بعد از میلاد بازمیگردد.

–    استفاده از درخت سرو در رم باستان بسیار رایج بود اما بعد از سقوط رم، این هنر برای چندین سده مورد بی توجه ای قرار گرفت.

–   در قرون وسطی به عنوان روشی برای فرم دهی درختان میوه مورد استفاده قرار گرفت و بعد از آن در دوره رنسانس در ایتالیا دوباره مورد توجه قرار گرفت.

–  آلمانی ها در قرن پانزدهم شیفته ی ایجاد توپیاری با شکلهای حیوانات شدند.

-در قرن شانزدهم میلادی در اروپا نیز توپیاری سنتی وجود داشت درختان مانند شکل‌های هندسی همچون توپ، هرم، مخروط آراسته می‌شدند. فرم‌های توپیاری سنتی از هرس شاخ و برگ و پرورش آنها به  اشکال هندسی مثل،کره، مکعب، استوانه، هرم، مخروط و مارپیچی به‌دست می‌آمد ( تصویر-۱).

و همین شیوه را انگلیسی ها در قرن هفدهم مورد استفاده قرار دادند.

–    در قرن هجدهم علاقه نسبت به توپیاری از بین رفت و دید طبیعت گرایانه بازگشت.

–   در زمان ملکه ویکتوریا، توپیاری بازگرداننده شد و به آن گیاهان و دیتیل های جدید اضافه شد.

–    توپیاری در دهه ۱۶۹۰ میلادی به شمال آمریکا نیز گسترش پیدا کرد.

–  در دهه های ۱۹۵۰ و ۱۹۶۰ میلادی با رواج گیاهان آپارتمانی، توپیاری به فضاهای داخلی نیز آورده شد.

احیای مجدد توپیاری در باغسازی انگلیس مقارن با ظهور سبک «Jacobethan»در معماری بود و حدود سال ۱۹۶۲ سبک قابل حمل توپیاری آمریکایی‌ها در «Disneyland» طرح شد. در این روش از قاب‌ها و اسکلت‌هایی استفاده می‌شود که به شاخه‌های گیاه کمک می‌کند تا به صورت منحنی رشد کنند (تصویر-۲)

                                                                                    تصویر- ۲- نمونه هایی از توپیاری با فنس

همچنین اشکال نمایشی که  مردم، حیوانات و دست‌ساخت‌های انسان را نشان می‌داد، شهرت یافت (elliott, 2000). امروزه نمونه های جالبی از توپیاری را می توان در همه جای دنیا دید. در بسیاری از باغهای عمومی و خصوصی توسط معماران منظر و طراحان مورد استفاده قرار میگیرد و به این ترتیب فرمهای کلاسیک توپیاری وارد طرحهای مدرن شد. در حالی که فرهنگهای متفاوت در طی هزاران سال فرمهای مختلفی از توپیاری را ارائه می دهند، همه آنها نظر یکسانی دارند و اینکه توپیاری یک بیان هنری است. توپیاری ها برخلاف مجسمه هایی که از سنگ و چوب ساخته می شوند، مجسمه های زنده هستند. آنها به رشد خودشان ادامه می دهند و در بعضی مواقع دهها سال برای رسیدن به فرم مورد نظر زمان نیاز است.

گیاهان مورد استفاده در توپیاری

گیاه یک موجود زنده است و عنصر زمان برای همه موجودات زنده ارزشمند و غیرقابل بازگشت است. پس باید در این زمینه از وقت، انرژی و هزینه به صورت کارشناسانه و منطقی بهره گرفت. دستیابی به منطق رشد گیاه و آرایش هدفمند آن (منظور طرح کاشت) برای آفرینش زیبایی با حفظ هویت اکولوژیک آن امری ضروری است. گیاهان مورد استفاده برای شکل سازی متنوع هستند. گیاهانی چون  تویا (Thuja species)، شمشاد (Buxus sempervirens)، برگ بو (Laurus nobilis)، سرخدار (Taxus species)، مورد ( Myrtus)، لیگستروم (Ligustrum ovalifolium)  و خاس (Ilex sp) از جمله گیاهانی هستند که برای توپیاری به کار برده می‌شوند (تصویر- ۳).

برحسب اینکه چه تعداد گیاه برای شکل مورد نظر احتیاج باشد بصورت انفرادی و گروهی کاشت می گردند برای مثال در صورتیکه یک شکل ساده کروی از یک گیاه مورد نظر باشد بالطبع گیاه باید انفرادی کشت گردد اما نوارهای حاشیه و یا شکل پرندگان و حیوانات با توده ای از گیاهان امکان پذیر است (Gibson, 1904).

                                 تصویر -۳- گیاهان مناسب توپیاری (۱: تویا ۲: شمشاد ۳: برگ بو ۴: سرخدار ۵:لیگستروم  ۶:خاس ۷: مورد)

مسئله مهم در کاشت گروهی اینست که در صورتیکه برای شکل مورد نظر یک رنگ در نظر گرفت شده باشد باید کلیه گیاهان مورد کاشت به طور خالص از یک واریته و از یک مجموعه تهیه شده باشند اما بعضی مواقع برای تضاد رنگها درست برعکس این روش عمل می گردد یعنی از دو واریته یک گونه برای مثال واریته برگ بو با رنگ طلایی خود می تواند با واریته معمولی با هم دو رنگ مقایسه ای در شکل بسازند گیاهانی که در حاشیه ها و دیوارها با رشد فوق العاده خود، حوزه دید را محدود کرده و از شکل طبیعی خود خارج شده و سایه زیادی تولید کرده اند با شکل دهی و کوتاه کردن آنها می توان این نواقص را برطرف کرد در بعضی موارد می توان ارتفاع بوته ها را به نصف تقلیل داد و با شاخه های جدید شکل دهی را شروع کرد. با شکل دهی می توان یک سردرزیبا، یک آلاچیق زیبا،  ایجاد کرد (تصویر -۴).

 

                                                         تصویر ۴- نمونه ای از سر درهای ساخته شده  توسط هرس گونه های گیاهی

انواع روشهای توپیاری:

۱.  فرم آزاد (free-form)

در مورد درختان و درختچه ها( گیاهانی که قادرند روی پایه خود بایستند) اجرا میشود (تصویر-۵). در فرم آزاد، معمولا قسمتهایی که میخواهند هرس شود را با بند می بندند تا مسیر قیچی زدن مشخص شود . معمولا در خزانه صورت میگیرد و بعد از آماده شدن به هوای آزاد منتقل میگردد. بند را باید بر مبنای شکل مورد نظر، دور گیاه بست مثلا اگر شکل مارپیچ مورد نظر ماست باید بند را بصورت مارپیچ دور گیاه ببندیم . خانواده سرو به خاطر هرس پذیری خوبی که دارند برای توپیاری مناسبند در صورتیکه خانواده کاج چنین ویژگی ندارد .

 ۱-۱٫ اشکال هندسی در فرم  آزاد Geometric shapes

ساده ترین شکلها در تربیت و هرس، اشکال هندسی هستند زیرا تکلیف اضلاع کاملاً روشن است، نزدیک ترین اشکال به شکل طبیعی مخروطی ها هستند که در قاعده نسبت به راس سطح بیشتری را اشغال می کنند و برای بدست آوردن رئوس و خطوط افقی و عمودی از تخته ترازو متر و نخ می توان استفاده کرد.

                                                                                    تصویر ۵- نمونه ای از توپیاریهای فرم آزاد

ستونی و مخروطی

ساخت این اشکال ساده است اما بدست آوردن زوایا و اندازه های آنها بدون راهنما مشکل بوده و بهتر است

قبلاً یک چهارچوب چوبی یا با سیم گالوانیزه که قبلاً جهت جلوگیری از زنگ زدن رنگ آمیزی شده است

تهیه گردد. این قالب در هنگام کاشت و یا حداقل یک سال قبل از اولین آرایش در محل نصب می گردد.

گرد و کروی

گیاه برگ بو و برگ پهن های دیگر بهترین گیاه برای این اشکال هستند، گیاه برای دو یا سه سال احتیاج به ضخیم کردن تنه خود دارد و به همین علت وجود قیم مناسب لازم است، در زمستان اول کلیه شاخه های جانبی تا طول ۵/۷ سانتیمتر هرس می گردند. در زمستان دوم همین عمل را با تمام شاخه ها انجام داده با این تفاوت که شاخه های ۵/۷ سانتیمتری زمستان اول تا انتها قطع و تنه لخت ظاهر می شود، این عمل تا ارتفاع لازم برای اولین شاخه دائمی ادامه دارد و سپس با قطع جوانه انتهایی عمل گرد و کروی کردن شروع می گردد .

۲.shrub

معمولا در گیاهانی که بصورت طبیعی نمیتوانند روی پایه ی خود بایستند و نیاز به قیم دارند انجام می‌گردد shrub برای شکلهایی که جزییات بیشتری دارند مثل شکل حیوانات استفاده میشود. از فریمهای شکل دار استفاده میکنند(تصویر_۶ ) و روی آنها از کشت گیاهی استفاده میشود. به ازای هر نقطه اتصال فریم با زمین یک گیاه کاشته میشود. ( گیاهانی مانند پیروکانتا ، شمشاد ، مورد و… مناسبند )و با نخهای پلاستیکی شاخه ها را روی فریم وصل وبه جهت خاص هدایت میکنند. معمولا در خزانه گذاشته و بعد از تکمیل به مکان اصلی منتقل میشوند . توپیاری در مناطقی قرار میگیرد که خود مرکز توجه باشد همانند محوطه وسیع چمن کاری شده.

                                                                                       تصویر ۶- نمونه ای از فریمهای شکل دار

۳. sphagnum topiary

گیاهان روی محیط کشت خزه قرار داده می شوند . این روش هنگامی استفاده می شود که بخواهیم خیلی سریع به نتیجه برسیم .در این حالت نیز از فریم هایی که داخل فریمها با خزه فشرده پر شده است ، استفاده می شود، سپس قلمه های ریشه دار گیاهان را درون این خزه ها فرو میکنند(تصویر-۷). در واقع محیط کشت، خزه است و گیاهان در خاک حضور ندارند و خیلی سریع می توان نتیجه دلخواه رسید. .با این روش میتوان در یک روز به یک توپیاری کامل دست پیدا کرد و آن را به زمین اصلی انتقال داد.

                                                                                  تصویر ۷- نمونه ای از sphagnum topiary

 

ملاحظات لازم برای شاخص کردن گیاه

ملاحظات فراموش‌شده طبیعت در منظر شهری توجه به شرایط محیطی، آب و هوا، توپوگرافی و حتی عوامل فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی منطقه است.

در مرحله اول، برای شاخص‌کردن گیاه، انتخاب محل معین است که بتواند به عنوان یک نقطه کانونی و جالب توجه مانند، ورودی‌ها، در انتهای یک گذرگاه، در یک پاسیو و یا هر محل دیگری، نظرها را جلب نماید. قدم دوم این است که اگر شکل معینی مورد نظر است برحسب آن شکل باید گونه مناسب با آن، انتخاب و کاشته شود. که در این صورت شکل و ارتفاع و زوایا باید کاملاً معلوم باشد و در صورت لزوم از همان اول شروع به کاشت، اقدام به تهیه قالب و چهارچوب و نصب آن نمود. مواظبت از شاخه ها و هرس شاخه های اضافی تا رسیدن به ارتفاع مورد نظر اساس کار را تشکیل می دهد (پیشبین، ۱۳۸۴).

متأسفانه در برخی شهرهای کشور، علی‌رغم شرایط بسیار متنوع آب و هوایی و پستی و بلندی‌های ناشی از دو رشته کوه البرز و زاگرس، دو یا چند تیپ گیاهی شاخص در نقاط متفاوت، به شکل واحدی اجرا می‌شوند. برای نمونه سرو «لاوسون» با برش مته‌ای که بدون توجه به خاستگاه رویشی آن از شمال تا جنوب و در شرق و غرب کشور رواج یافته است، در پاره‌ای از موارد با نارسایی، زردی و کچلی مواجه شده است ( عابدی، ۱۳۸۹).

در اینجا نقش سازمان‌های زیباسازی، پارک‌ها و فضای سبز و شهرداری‌ها پررنگ‌تر می‌شود تا در منظرپردازی شهری، بیشتر از گونه‌های بومی همان منطقه که هرس‌پذیر هستند استفاده کنند. بدین ترتیب هر شهر، سبزی خود را از پوشش گیاهی بومی همان شهر می‌گیرد و هویت اکولوژیکی گیاهان آن نیز حفظ میشود. عوامل فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی نیز به نوبه خود بر جانمایی توپیاری‌ها مؤثرند و سطح دیدگاه مردم از گیاه و کاربرد آن در منظر شهری در چگونگی حفظ و نگهداری از آنها تأثیرگذار است. پس بهتر است پیش از اقدام برای طراحی یک منظر، به زمینه‌های پایداری آن توجه ویژه‌ای داشت تا هم زیبا‌سازی شهر با حفظ و حراست خود شهروندان، پایدارتر بماند و هم با جلوگیری از هزینه‌های اضافی ناشی از کاشت مجدد و ترمیم فضای دست‌خورده از صرفه اقتصادی بیشتری برخوردار شود. اشراف به این موضوع در حالی است که ما در سطح شهرها شاهد به‌کار بردن گیاهان به اشکال مختلف توپیاری در بزرگراه‌ها، میادین، حاشیه خیابان‌ها، زیر پل‌ها و … هستیم. انتخاب این اماکن برای اجرای یک توپیاری ساده یا پیشرفته نه تنها از ارزش هنری آن کاسته و آن را در دید عموم جامعه به سبکی غیر هنری، عادی و پیش پا افتاده تبدیل می‌کند، بلکه در بیشتر موارد سبب پرت‌شدن حواس رانندگان به هنگام رانندگی و فاجعه‌آفرینی در اتوبان‌ها و خیابان‌های سطح شهر می‌شود. باید دانست که مسبب اصلی این حوادث توپیاری‌های زیبا نیستند؛ بلکه مکان‌یابی‌ اشتباه و غیر اصولی آنها در سطح شهر است ( عابدی، ۱۳۸۹).

 

اقدامات مراقبتی لازم برای داشتن یک توپیاری زیبا و سالم

مواظبت و تغذیه مرتب با یک مخلوط کامل کود در اواخر زمستان، حذف گیاهانی که از نظر شرایط محیطی با گیاه اصلی و مورد نظر رقابت می کنند از مهمترین موارد نگهداری است. باید در نظر داشت،  بهترین گیاهان اگر تحت هر شرایطی با گیاه اصلی رقابت می کنند نیز باید حذف گردند، برای مثال گیاهان بالا رونده مانند عشقه در اطراف گیاه تولید مزاحمت می کنند و با بالا رفتن خود از تنه گیاه اصلی کار شکل دهی را مشکل و متوقف می کنند، برف سنگین باعث شکستن شاخه ها می شوند و باید در نهایت با ملایمت برف تکانی شوند، هرس شاخه های اضافی و بیرون زده شده در نیمه دوم تابستان (مردادماه) انجام شود، اما در مورد گیاهان سریع الرشد مانند ترون در اواخر بهار و تابستان هرس لازم است. باید مواظب بود که آفتاب شدید تابستان وسط گیاهان لخت شده که قبلاً در زیر سایه شاخه ها بودند را نسوزاند که باید حتماً در اینگونه موارد هرس و سربرداری را تا آخر شهریور به تعویق انداخت،

قیچی مورد لزوم باید کاملاً تیز باشد تا شاخه ها جویده نشوند، در شکل های بزرگ غیرهندسی و حاشیه های طولانی از قیچی الکتریکی استفاده می گردد اما آنهایی که شکلهای هندسی مانند مخروطی و هرمی دارند کار مشکل است و شکل سازی بدون قالبهای فلزی و یا چوبی از قبل تهیه و نصب شده تقریباً امکان ندارد. به طورکلی با دست هنرمندانه آرایش بهتری صورت می گیرد، در طول سال به طور دائم باید مواظب شکل بود چون ممکن است شاخه های زیادی گیاه را از شکل خارج سازند و کوچکترین قصور و قطع و آرایش بی رویه ممکن است برای ترمیم سالها زمان لازم داشته باشد (Blackburne-Maze, 2001).

یکی از جالب ترین و منحصر بفردترین پارکهای توپیاری در جهان پارک توپیاری است که در قسمت مرکزی شهر کلمبوس واقع در مدرسه ناشنوایان واقع شده است، خاص و منحصر به فرد بودن این باغ در این است که درختان موجود در این پارک بر اساس یک نقاشی متعلق به اواخر دهه هشتاد توپیاری شده اند. تمامی شخصیتهای داخل نقاشی، نقاش معروف فرانسوی ژرژ سورا (( به نام بعد از ظهر یکشنبه در جزیره گراند ژات)) یکی از تصاویر مطرح شده نقاشی سده نوزدهم است. که شخصیتهای این نقاشی با  لباسها و کلاههای قدیمی به وسیله این فن و هنر تبدیل به مجسمه های زنده شده اندو ۲۶ سال از احداث این باغ توپیاری گذشته است (تصویر-۸)

این گونه آثار می تواند الهام بخش برای ایجاد اسطوره های ادبی و تاریخی و مذهبی در باغهایی با همان نام در کشورمان باشند و علاوه بر زیبایی آفرینی و ایجاد فضای سبز نشاط آور که با انتخاب صحیح روش کار و  مکان یابی صحیح ایجاد شده است زمینه ای برای آشنایی و معرفی اسطوره های شعر و ادب وفرهنگ ایرانی ایجادکند، به عنوان مثال ساخت مجسمه های توپیاری بر اساس داستانهای شاهنامه و دیگر آثار ادبی و مذهبی کشور می تواند آثار با ارزش زیست محیطی، فرهنگی و هنری ایجاد نماید.

                                                                        تصویر۸- باغ توپیاری بر گرفته از  نقاشی دهه ۱۸ میلادی

جمع بندی

کشور ایران با تنوع آب و هوایی، فرهنگ و سنتهای قدیم تاریخی، اسطوره های زیبای ادبیات فارسی مانند آنچه که در شاهنامه امده است، می تواند با تلفیق علم فضای سبز و هنر و منظر سازی، بحث توپیاری را از ساخت چند فیل و قوری و غیره که بعضا در بعضی از اتوبانها دیده می شود و انتخاب این اماکن برای اجرای یک توپیاری ساده یا پیشرفته، نه تنها از ارزش هنری آن کاسته و آن را در دید عموم جامعه به سبکی غیر هنری، عادی و پیش پا افتاده تبدیل می‌کند، بلکه در بیشتر موارد سبب پرت‌شدن حواس رانندگان به هنگام رانندگی و فاجعه‌آفرینی در اتوبان‌ها و خیابان‌های سطح شهر می‌شود، خارج شده و به احداث باغهای زیبای رویایی باتکیه بر گونه های متنوع و بومی کشور و  ساخت توپیارهای متنوع از  اسطوره های ملی و مذهبی و ادبی کشور نماید و نیروهای لازم و متخصص برای هرس و رسیدگی به این باغهای با ارزش را فراهم کند.

از آنجا که توپیاری نیز در زمره هنر شهری در آمده و از آن با عنوان «فن هنری» یاد می‌شود، باید در عین ایجاد زیبایی به احراز هویت طبیعی و اصیل گیاه بپردازد و نگاه طبیعی و ارزشمند به طبیعت، که در باغ‌های ایرانی همچنان آشکار است را امروز، سرلوحه تفسیر و اجرا قرار دهد.

 

منابع:

۱-پیشبین، اسماعیل (۱۳۸۴ )هرس به معنی هرس درخت، درختچه، باغی، زینتی(، نشر آییژ، تهران.)

۲- سایمون، بل )۱۳۸۷ )عناصر طراحی بصری در منظر، ترجمه : دکتر محمدرضا مثنوی، تهران : انتشارات دانشگاه تهران

۳-عابدی، سپیده(۱۳۸۹) (طبیعت در چنگال صنعت( توبیاری فن است یا هنر؟)فصلنامه منظر ۲(۷)۷۶-۷۷

۴- شیراوند، داریوش(۱۳۹۰) طراحی منظر و فضای سبز: انتشارات اموزش و ترویج کشاورزی

۵- Br ent, Elliott (2000) Historical Revivalism in the Noted in Charles Curtis and W. Gibson, The Book of Topiary, 1904, p. 15.

۶- Coombs, Duncan; Blackburne-Maze, Peter; Cracknell, Martyn; Bentley, Roger (2001), “9”, The Complete Book of Pruning (illustrated ed.), Sterling Publishing Company, p. ۹۹, ISBN ۹۷۸-۱-۸۴۱۸۸-۱۴۳-۰

۷-Twentieth Century: A Brief Introduction, Garden History, Reviewing the TwentiethCentury Landscape

۸-http://www.topiarypark.org/

 

**************************

این مقاله در بهار ۱۳۹۷ در مجله علمی دانشجویی طراحی نوین متعلق به واحد علوم و تحقیقات دانشگاه ازاد اسلامی به چاپ رسیده است و در سومین جشنواره نشریات دانشجویی کشوری در تاریخ مهر ۱۳۹۷ به عنوان یکی از آثار برگزیده واحد علوم و تحقیقات انتخاب گردیده است.

بجستانی مقدم، غزال (بهار ۱۳۹۷). اصول طراحی و ساخت مجسمه های سبز زنده (توپیاری)، مجله علمی دانشجویی طراحی نوین، واحد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد اسلامی از صفحه ۴۰ تا ۴۹٫